Piše: Tamara Kaliterna
Fotografija: Jasna Čirić

Od izvora Drina se ustremila ka Srbiji, kao zločinac koji se vraća na mesto zločina.

Zločinac se vraća na mesto zločina

Ljudi iz Instituta za nestale osobe i vatrogasci Bosne i Hercegovine pronašli su oko jezera Perućac i na obližnjim obalama Drine na sedam mesta nove posmrtne ostatke, kako se pretpostavlja, bošnjačkih žrtava sa područja Višegrada, objavljeno je sredinom septembra. U Višegradu su agresori ubili blizu 3.000 Bošnjaka.

Kosti su pronađene i na tlu Srbije. U državi-nalazištu to nije objavljeno. „Ovdje sam izgubio tri brata, dva za dva dana, trećeg i dijete sam izgubio 19. maja 1992. godine – 22 godine je imao. Teško mi pada. Muhidina, sina mog, našli su jednu kost ispod potkoljenice, nađena je sad u grobnici u Kurtalićima“, kaže Mušan Smajić iz sela Resnik kod Višegrada. U Kurtalićima je pre rata živelo 72 stanovnika, od kojih su 70 Bošnjaci. U selu je sada masovna grobnica sa najmanje 21 mrtvim.

Godine 2010. na istim delovina drinskih obala su pronađeni ostaci između 200 i 300 osoba. Njih 175 je identifikovano. Najstarija žrtva je Hasida Ohranović, koja je ubijena u 86. godini, a najmlađe žrtve su deca stara četiri i šest godina. Među onima koji su u leto 2010. ekshumirani iz jezera Perućac u blizini Višegrada četvrtina su žene, uključujući tri devojčice od 9,5 do 17,5 godina. Deca čine šest odsto pronađenih mrtvih, što je dvostruko više od procenta nestalih maloletnika u čitavoj BiH. Tu su nađeni nestali iz međunarodno zaštićenih zona Srebrenice i Žepe. Najveći deo ubijen je 1992. i 1993. godine na području opština Višegrad, Rudo, Foča, Goražde, Rogatica, Priboj, Prijepolje i Kovin (Srbija), Priština (Kosovo).

Krajem juna 1992. uprava hidrocentrale Bajina Bašta se požalila višegradskom policijskom inspektoru Milanu Josipoviću: „Usporite dotok tela Drinom. Mrtvaci oštećuju branu“.

Prokletstvo Drine

Nepotkupljiva, voda uvek nešto nanese. U septembru 1994. telo Rista Đoga, urednika paljanske televizije, nađeno je u Drini kod Zvornika. Nema zvanične potvrde o uzroku smrti. Nezvanično, Đogo je ubijen. Te večeri je u Zvorniku pevala Ceca Ražnatović; bili su tu Arkan i ubice iz Srpske dobrovoljačke garde. Veruje se da je Arkan naredio ili su mu naredili da se Đogo ubije. Politički vrh bosanskih Srba je otkazao je poslušnost Slobodanu Miloševiću u leto 1994. Srbija je uvela sankcije prekodrinskim Srbima. Đogo je počeo sakupljati materijal o ratnim zločinima i umešanosti srbijanskih službi i Miloševića u njih. Đogo je rođen u Kalinoviku, rodnom mestu Ratka Mladića. Odmah u aprilu 1992. godine osniva Srpsku novinsku agenciju, zatim Srpski radio i TV (jedno vreme sa nazivom „Kanal S“) gde je 1992. i 1993. radio i mladost-ludost Aleksandar Vučić. Đogo se pojavljivao kao reporter sa ratišta i voditelj TV Dnevnika, sa primitivnim skečevima u kojima je rasistički ismejavao tragediju Sarajeva, u kojem se školovao i počeo novinarisanje.

”Ako se vratimo na događaje iz Drugog i Prvog svjetskog rata, iz balkanskih ratova, i sve one genocide kojima je bio izložen bošnjački narod, kojih je prema nekima bilo čak deset, onda je sigurno da korito rijeke Drine od svog nastanka, pa do ušća, jeste vjerovatno najveća masovna grobnica Balkana”, rekao je Amor Mašović iz Instituta 2012. godine. Sliv Drine ujedinjuje Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru i Srbiju. Drina je od 395. godine bila granica Zapadnog i Istočnog rimskog carstva. U romanu „Na Drini ćuprija“ Andrić kaže: „To je treći svet u koji se sleglo sve prokletstvo, usled podeljenosti zemlje na dva sveta. To je junaštvo bez slave, mučeništvo bez nagrade.“

„Bosanski genocid“ novi je pravni i pojam zla. U Međunarodnom sudu za ratne zločine na području bivše Jugoslavije, u sudovima BiH i Nemačke je 14 osoba osuđeno za genocid u BiH. Svi su osuđeni za zločine u drinskoj Bosni.
Londonski „The Guardian“ je u martu 1996. objavio razgovore novinara Eda Vilijamija (Ed Vulliamy) sa svedocima zločina u Višegradu. Jasmin R. je 1995. oslobođen iz logora u Srbiji. Ovaj 14-godišnjak je za vreme rata vadio iz Drine tela i sahranjivao ih: „Sahranili smo 180 ljudi. Neki su mi bili susjedi u Višegradu.“ Sa njim je radio Mersud C: „Mrtvi su stizali gotovo svakodnevno. Bili su crni i modri, neki bez glave. Bile su i dvije bebe od oko 18 mjeseci.“

Osveta anđelima

Fehida D. je gledala sa balkona kako svake večeri Milan Lukić i kamioni dolaze na most: „Ljude bi istovarili, ubijali i bacali u rijeku. Neke bi najprije bacili u rijeku, zatim bi pucali u njih. Trajalo je to pola sata, nekada duže“. Lukić je osuđen na doživotni zatvor, ali genocid nije među njegovim zločinima.

Most u Višegradu je pozlata Bosne i Hercegovine, svetske baštine i stub srama Republike Srpske. Zadužbina je Mehmed-paše Sokolovića, velikog vezira trojice sultana. Za jednim od njih, Sulejmanom Veličanstvenim, jecaju sredovečne i oblajhane žene u Srbiji. Apozicija Sulejmana je „zakonodavac“. Gledateljke serije ne znaju da je osvojio Beograd, da je njegova zaostavština Bajrakli džamija u Beogradu i nisu se užasnule kad su rodoljubivi huligani nekoliko puta hteli da je spale. One čitaju samo uvod otkupljivača serije: Sulejman je muškarac, religijom musliman, rase bliskoistočne, seksualnom orijentacijom hetero, po zanimanju sultan, nacionalnosti turske, po „izvršnom rezimeu“ „jedan od Najsrećnijih otomanskih sultana“.

Mehmedov most je građen od 1571. do 1577. godine. Prema legendi iz Andrićevog romana, anđeli su naučili ljude da grade mostove. „Mostovi su važniji od kuća, svetiji, opštiji od hramova. Svačiji i prema svakom jednaki, korisni, podignuti uvek smisleno, na mestu na kome se ukrštava najveći broj ljudskih potreba, istrajniji su od drugih građevina i ne služe ničem što je tajno i zlo“, grešio je nobelovac Andrić, koji je roman o vezirovom mostu završio 1945.

Hasena M. je stanovala na prvom spratu, oko 130 metara daleko od reke. U leto 1992. videla je kako se Drina uzvodno i nizvodno od mosta crvenela od krvi.

Emir Kusturica u Višegradu, na mestu logora i na zemljištu otetom od Pašana Hadžića gradi Andrićgrad – „sinonim za kulturu i umjetnost Srpske“. Srbiji je tu rezervisan prostor za počasni konzulat. Udruženju „Žene – žrtve rata“ opštinska uprava nije dozvolila spomenik za ubijene u gradu. Venecijanski „Teatro la Feniče“ (La Fenice) je odbio ponudu Kusturice da bude koproducent opere o Drini. Počasni građani Andrićgrada su Milorad Dodik, Vuk Jeremić, Matija Bećković i Novak Đoković.

Neponovljiv okus riblje čorbe

Od decembra 1941. do januara 1942. četnici su ubili više od 2.000 muslimana u Foči. Novi masakr bio je u avgustu 1942. Dana 13. februara 1943. Pavle Đurišić je referisao Draži Mihailoviću o zločinima na području Foče, Pljevalja i Čajniča: „Sva muslimanska sela na ovim područjima su spaljena. Ni jedna kuća nije ostala čitava. Totalno uništenje izvedeno je bez obzira na pol i starost muslimanskog stanovništva“. Četnici su se na području Foče skrivali do 1954. godine. Foča se od 1994. do 2004. godine zvala „Srbinje“.

Na suđenju Radovanu Karadžiću svedok KDZ-239, utamničen u zatvoru u Foči, „često je iz ćelije slušao pucnje neposredno nakon što bi neko od zatvorenika bio izveden, i zvukove bacanja tijela u rijeku Drinu sa obližnjeg Gvozdenog mosta“. U poslednjem ratu, svih 13 džamija u gradu je uništeno. Oko 22.500 Bošnjaka, većinskog stanovništva je pobeglo iz Foče. Na kraju rata samo je desetak Bošnjaka ostalo u gradu, utvrdile su haške sudije. Foča je bila kultno mesto antifašizma SFRJ. Na teritoriji opštine je Dolina heroja – Sutjeska i Tjentište.

Dve trećine toka Drine je kroz Srbiju. Na srpskoj obali Drine je međunarodna slikarska kolonija koju pohode uglavnom Rusi, a slikaju breze i stepe koje niču u svakoj slavjanskoj duši. Pokrovitelji kolonije su Srpsko odelenje Međunarodnog fonda jedinstva pravoslavnih naroda, društvo Matične srpske etno razvojne vizije i opština Bajina Bašta. Sve tri regate na Drini organizovane su ili tokom, ili nakon rata. Sve tri organizuju ili Srbija ili Republika Srpska. Još organizuju takmičenje pionira-trubača, ribolovaca, plivača, skakača sa mosta, kuvara riblje čorbe, koncerte narodne muzike, boks mečeve, sajam suvenira, domaće radinosti, meda i rakije. Na referendumu o državnim simbolima Srbije 1992. kad se agresija na Bosnu ustalila, građani su izglasali da Marš na Drinu bude himna države, ali na referendum nije izašlo dovoljno ljudi.

Od izvora Drina se ustremila ka Srbiji, kao zločinac koji se vraća na mesto zločina.