Piše: Dušan Pajin

Tokom poslednjih dvadesetak godina brojne studije ukazale su da su žene pojedinih zemalja i epoha (od drevnog Akada i Egipta do starog Japana) pisale himne, poeziju, dnevnike, romane…

Čitanje starih književnih izvora u periodu od oko 3900 g. (između 23. veka st. ere i 16. veka n. ere) otkriva da su i tada postojale žene koje su mogle da se bave pisanjem i da su neki njihovi tekstovi sačuvani. Tako je u Akadskom carstvu značajan autorski pečat ostavila Enheduana (23. vek st. e.), kćerka Sargona Prvog, cara Akada, u Mesopotamiji. Sačuvane su njene himne boginji Inani i hramovske himne. Neki istoričari smatraju da je ona prvi autor čiji identitet je ustanovljen u istoriji književnosti. U poetskim zapisima anonimne pesnikinje (ili više njih – iz „Papirusa Haris”, oko 16. veka st. ere) u Egiptu nalazimo, između ostalog, i ljubavne metafore („ruka u ruci”, „vatra u senu”), koje nam kazuju i o davnašnjem otkriću ljubavnih osećanja, za koja neki autori, kao što je Deni de Ružmon, misle da su ih otkrili trubaduri. Pesnikinja Safo (pisala od 610. do 580. godine st. ere) pripada bogatoj starogrčkoj pesničkoj tradiciji koja se razvijala u gradu Mitileni (ostrvo Lezbos, u Egejskom moru). U njeno vreme žene na Lezbosu (koje su pripadale aristokratskom sloju) okupljale su se u neformalne grupe i provodile dane u dokolici, pišući, pevajući i recitujući poeziju. Safo je bila u jednoj od takvih družina, u kojoj su pojedine žene razvijale međusobnu naklonost, nekad i u formi koja je kasnije dobila naziv po ostrvu Lezbosu.

Doprinos budističkih kaluđerica

Sa druge strane, kineska antologija poezije „Knjiga pesama” (oko 600. g. st. ere) sadrži širok repertoar poetskih vrsta, uključujući i ljubavne pesme koje su napisale žene. Većina autora i autorki su anonimni, a neke od ljubavnih pesama žena spadaju u najoriginalnije. Antologija poezije „Izvorni događaji pesama”, koju je sastavio u 9. veku Meng Ći, obuhvata tekstove između 6. i 9. veka, a, pored zapisa muškaraca i žena, sadrži i opise situacija u kojima su nastali ti zapisi, što baca dodatno svetlo i na odnose ljudi i na tekstove. Kada je reč o Indiji, važno je naglasiti da je tamo sačuvana antologija pesama budističkih kaluđerica „Theri-gatha” (iz 5. veka st. e.), a obuhvata tekstove nastale pre tog vremena. Među autorkama je Sumangalamata (između 600. i 540. godine st. e.), koja se zamonašila, kao i Ambapali (između 560. i 480. godine st. e.), bogata i lepa kurtizana, koja je u starosti takođe postala monahinja. Još jedna autorka – Mirabai (1498–1547) ostavila je blizu 500 pesama u slavu Krišne. Ona je koristila već postojeće forme i slike indijske ljubavne poezije, ali sada u kontekstu posvećenja i ljubavi prema Krišni.

Najstarija i najveća antologija japanske poezije Manjošu sastavljena je u 8. veku i sadrži 4.500 pesama, nastalih tokom nekoliko prethodnih vekova. Mnoge od njih napisale su žene različitih slojeva. Tako pesnikinja Sagami govori o prirodi, na način koji podseća na kasniju haiku poeziju. U nekim pesmama izražavaju se strasna osećanja. Gospođa Kasa napisala je 29 pesama o svojoj ljubavi prema Jakamočiju.

U 10. veku, Murasaki Šikibu (978–1014. godine) u svom dnevniku beleži život na dvoru, a i vlastita raspoloženja. Ona je napisala i jedno od kapitalnih dela japanske srednjovekovne književnosti – „Povest o Genđiju” – koje istoričari smatraju prvim romanom u svetskoj književnosti (približnog obima kao Tolstojev „Rat i mir”). Tu su i „Zapisi pod jastukom”, njene savremenice Sei Šonagon (967–1013. godine), koja prikazuje panoramu ljudskih odnosa. U Vizantiji se istakla Kasija (9. v.), kompozitorka i pesnikinja, koja je pisala i svetovne pesme (epigrame i moralne pouke). Ana Komnena (1083–1150), ćerka vizantijskog cara Aleksija Prvog, napisala je epsko delo („Aleksijada”) posvećeno vremenu vladavine njenog oca, prvom krstaškom pohodu (1095–1100) i obračunu sa bogumilima.

Ljubavne varijacije

Ne treba zaboraviti ni doprinos nemačkih autorki svetskom književnom blagu. Sv. Hildegard (Hildegard iz Bingena, 1098–1179) bila je veoma aktivna monahinja i na organizacionom i na teorijskom planu. U svom prvom delu („Spoznanje puteva božjih”, dovršeno 1152) sabrala je 26 svojih vizija, koje su posvećene različitim temama, najviše spasenju. U ovoj i drugim knjigama vizije su predstavljene i iluminacijama. Bavila se i životom svetaca, kao i medicinskim temama. Dve njene poslednje knjige su prilozi filozofiji hrišćanstva: „Knjiga o dobrima života” (oko 1160) i „Knjiga božanskih dela” (oko 1164). I francuske književnice bile su veoma plodne. Tako je Marija de Frans (Marija iz Francuske – druga polovina 12. veka) većinu svojih radova napisala između 1170. i 1205, a tu spadaju dva teksta posvećena svecima, zatim zbirka basni i „Bretonske balade”, u kojima ima i varijacija na poznate ljubavne teme i likove, kao što su Tristan i Izolda. Pretpostavlja se da je živela u Bretanji, tada engleskom posedu.

Pisala je na francuskom, a njeni radovi spadaju u anglo-normansku tradiciju. Tu je i Kristina de Pizan (oko 1364–1434), koja je živela u Parizu, a izvori navode da je 1389. počela da piše pesme. Bavila se i ilustrovanjem (minijaturama) svojih i knjiga drugih autora. Neki je smatraju pokretačem feminističkih pitanja jer u debati – „Romanu o ruži” (Žana de Mena, 1240–1305) ukazuje na elemente mizoginije.