Piše: Dejan Jović

Tuđmanizam je doktrina nacionalnog jedinstva, odnosno “zajedničarstva” koja pod nacijom podrazumijeva etno-naciju, a pojam “jedinstvo” i “zajednica” koristi kako bi s jedne strane konstruirala i homogenizirala tu naciju, a s druge ju “očistila” od svih drugih. Tuđmanizam konstruira Hrvate tako što stvara tri kategorije: uključene (to su etnički Hrvati iz Hrvatske), isključene (to su etnički Srbi) i pozvane (to su Hrvati iz dijaspore, i iz BiH, koja za Tuđmana predstavlja samo drugu hrvatsku državu). O tome je pisao Igor Štiks u svojoj analizi konstruiranja državljanstva u Hrvatskoj 1990-e.

Tuđmanizam je, također, doktrina koja produžava život staljinističko-lenjinističkoj definiciji “prava na samoodređenje” odnosno “prava na otcjepljenje”. On nikad nije prihvaćao Wilsonijanski, tj liberalni, koncept samoodređenja, nego je ostao vjeran Lenjinu, a naročito Staljinu. Tuđmanizam je i selektivan nastavak Titovih modela vladanja. Selektivan, kažem, jer je Tuđman Tita kroatizirao onoliko koliko se moglo. Pozivao se na njegov ustav iz 1974 – iako taj ustav nije bio Titov, nego Kardeljev, i Tito je prema njemu bio skeptičan. Zadržao je i u svoje naručje primio najveći dio Titovih tajnih službi, najveći broj članova Partije, i 40 posto oficira JNA koji su bili Hrvati. Po vlastitom uvjerenju, Tuđman je bio antiliberal i protivnik dominantnog trenda u Evropi nakon 1945, a to je trend ograničavanja i suspendiranja nacionalizma, pa i nacionalnog suvereniteta. Nije shvaćao da su evropski nacionalizmi u 20. stoljeću bili glavni uzrok ogromnih ljudskih patnji, i da oni i dalje predstavljaju veliku opasnost za mir u svijetu. Zato su morali biti ograničeni: najprije od strane SSSR-a i SAD-a (koji su kontrolirali svaki po pola Evrope), a potom od strane EU. Tuđman je bio ideolog i vjernik nacionalizma, a time i protivnik evropskog projekta.

U unutarnjoj politici, naslijedio je i razvio zajedničarstvo, a liberale je smatrao “stokom sitnog zuba”. Izbore koje je izgubila njegova stranka – npr. one u Zagrebu sredinom 1990-ih – jednostavno nije priznavao. Bio je u tom smislu samo izvana demokrat. Demokraciju je koristio kao sredstvo mobilizacije za nacionalne ciljeve i nikad je nije smatrao vrijednošću per se.

U tom smislu bio je sličniji nekim srednje-azijskim liderima, koji su pobijedili na izborima početkom 1990-ih kao nekadašnji lideri komunističkih partija. Potom su uspostavili poluautokratsku vlast, koja se temeljila na klijentelizmu, na moći tajnih službi, i na ulozi vlastite porodice u toj revoluciji. O tome u Tuđmanovu slučaju svjedoči podatak da je na visoku poziciju u sigurnosnom aparatu postavio vlastitog sina.

Tuđmanizam je ostvario odlične rezultate za hrvatski etnonacionalizam, jer je na kraju vladavine Franje Tuđmana Hrvatska ostala teritorijalno cijela, a postala je i etnički homogenija nego ikad. Skoro 60 posto pripadnika manjina je ili iselilo ili se asimiliralo, što je i bio glavni cilj etnonacionalizma u vrlo dugom razdoblju hrvatske povijesti.

Za hrvatske antinacionaliste, liberale i demokrate, on je svakako negativna povijesna ličnost, a za hrvatske suvereniste, nacionaliste i teokrate – pozitivna.