Drago mi je, što mogu, da napišem nekoliko rečenica o Dorianu Grayu, koji predstavlja moju omiljenu temu. Iako je prošlo već dugo vremena od kada sam imao u ruci tu knjigu, ja ču pokušati, da osvetlim svoj pogled na lik Doriana Graya i društvenu sliku, u kojoj je on nastao, imajući u v vidu, da se ta ni u današnjim vremenima na žalost nije dosta promenila. Još uvek živimo u svetu, u kojem vlada puka spoljašnost, pa i dvostroki moral i dekadentno shvaćanje života kao usmerenog ka principu što veće ugode, koji paralizuje bol kao jedini put ka samospoznaji i sakriva trulost života od vlastite slike. Priča o mladiću, koji je prodao svoju dušu za većnu mladost, nije samo priča o njemu, nego je to priča o opštem stanju tadašnje (pa i sadašnje) društvene svesti, koja je usmerena ka spoljašnjem idealu napretka, formalizmu lepote pod krinkom duhovno ispraznjenog esteticizma, dekadenciji humanističkih vrednosti i jedinom cilju koju u takvom nihilističkom stanju išta vredi: to je puki hedonizam.

Lik Doriana Graya je upravo zato i junak našeg doba, kako bi rekao Lermontov, koji se vešto, sa savršenom retorikom, vrti u svetu, stvorenim od stereotipa, klišeja, fraza i blistavih poslovica, koji u biti ne znače potpuno ništa. To je svet, u kojem vladaju (u biti uvek cinički) tipovi poput Lorda Henryja, čuvenog potpornika umetnosti, koja usmerena ka svom (larpurlartističkom) idealu Lepote kao da neće znati, da ne može tek tako, da se otarasi tamnih, ružnih, bolnih i izopačenih stranica života, kamoli da ih prihvati kao deo svoje biti. U biti je kritika bezživotnog esteticizma uvek isto tako i kritika lažnog pozitivizma, koji se u duhu new aga uvukao i u svest prosečnog potrošača kao nepogrešivi člana u lancu materialistički orientisane religije kapitalističkog sustava, koji samog sebe danas promovira pod imenom neoliberalizam. Sadašnja društvena situacija je više nego nalik dekadenciji fin de siecla, umetničkog pokreta s kraja 19. stoljeća, u kojom su stvarali takvi umetnici, kao što su bili Charles Baudelaire, Joris-Karl Huysmans (A Rebours), Gustav Klimt i naravno Oscar Wilde. Iako je njihov najvećji doprinos bio u tome, što su umetnosti, najzad rešeni lanaca filozofije, doslovne odnosno mimetičke projekcije sveta i (racionalistički programisane) stvarnosti, priznali njezinu autonomiju, oni je nisu izbacili iz života kao nešto posve beskoristno, nefunkcionalno, koje ne može promeniti ništa u poretku sveta. Naprotiv, čitava jedna viktorijanska doba sa svojim racionalizmom i materijalizmom (pa i naravno cinizmom) digla se protiv takve umetnosti, što znači, da su je tretirali kao nešto opasno, nešto što može u samoj suštini, da promeni društvenu percepciju sveta, što je na kraju i uspela, da uradi.

To što je Oscar Wilde zapravo pokazao sa svojim delima, u Dorjanu Greju, pa i u Salomi i predivnim bajkama, je ono, o čemu je i pisao: da je literatura zapravo površina i simbol, i onaj, koji hoće, da zaroni ispod, odnosno onaj, koji hoće, da rastumači simbol, čini to na vlastitu odgovornost! Mladić, koji se zaljubi u vlastitu Ljepotu, za koju hoće prodati i svoju dušu, može se videti kroz više očiju: kao Narcis, koji se ogleda u vodi, pa i kao ohol čovjek, koji se stara samo o svoji besmrtnosti, dok su mu Drugi samo smetnja ili oruđe do ostvarivanja njegove jedine želje: ostati vječno mlad. Ali Oscar Wilde je znao, da to nije pravi put, inače ne bi napisao priču o Sretnom kraljeviću, a ni one legendarne reći, kad je Bog naručio angelu, neka se spusti na Zemlju i donese mu dve najbitnije stvari s nje. Prema Wildovim riječima donosi mu: srce od čelika, koje pripada kipu sretnog kraljevića, koji je žrtvovao svoju Ljepotu za Druge, da bi bio na kraju izbačen na smeće historije, i mrtvu pticu, koja isto tako zbog Drugih nije stigla, da odleti u toplije krajeve, pa se smrznula u naručju kraljevićeva kipa.

Svima, koji ste već malo zaboravili, o čemu se radi, jedan kratki sinopsis bajke o Sretnom kraljeviću. Znači, na početku je bilo ljeto i sunce je radosno sijalo na najlepšu skulpturu u gradu: skulpturu Sretnog kraljevića, i na lastavićicu, koja je gnezdila na njegovim rukama. Ta dojam ostvarene blagodati rasplinuo se u zimi, kad je ohladilo i lastavićica bi trebala da ide na put u toplije krajeve. Ali umesto toga ona se žrtvuje na oltaru bezuvjetne ljubavi, kojoj pripada i Sretni kraljevi, pošto je njegova sreća u tome, da pomaže drugima. I onda, nakon što je kraljević bio izbačen iz svoje sjajne pozicije u smeće istorije, on se posle svoje »smrti« ponovo pojavljuje kao apoteoza ljudske vrednosti kao takve. I tako angel nije imao izbora, nego da donese Bogu srce od kraljevića i smrznutu lastovićicu, jer je znao, da je to personifikacija čiste milosti, božaje. Bit, koja se skriva u svakom od nas.

Ako sad to priču pokušamo usporediti sa Dorianom Greyjem, onda se Dorian u njezinoj blizini čini kao groteskna figura vlastitog slavoljubivog, samdopana, narcisoidnog i za samog sebe nikad zaista iskrenog gospodina, kojemu je forma bila uvek krinka, maska što izražava kompletno odsustvo sadržaja u svoj njegovoj bedi i veličini. Kad je Dorianovo lice na slici počelo starati umesto onog njegovog modela, on je u istom trenu izgubio i dušu i postao obični kriminalac u svim značenjima te reći. Sretni kraljević je samo pozitiv negativa Doriana Grayja, koji ukupno tvore jedno te istu osobu: to je  Čovek, ecce homo, koji je od sebe stvorio i pakao i raj, i Bog i Lucifera, jedini Bog u svom Svemiru, kontroverzna osoba, enfante terrible, personna non grata etc. Izbeglica u vlastitoj kući, koji neće da vidi svoje lice, da se raspada u vremenu, i zato doslovno gubi lice i pretvara se u monstrum vlastite Ne-biti. Kazna, koji je sledila Dorjana Greja, živi je dokaz jedne velike humanističke ideje, koja je u biti svake prave umetnosti, i koja govori o tome, da svaki umetnik u prvom redu treba, da bude i dobar čovek, što je u našem pukom formalističkom i suviše estetiziranom svetu na žalost postalo nešto nedostiživo, a trebalo bi biti nešto što se samo po sebi podrazumeva. Dakle, u svakom slučaju Oscar Wilde nije Lord Henry, pa ni Basil ni Dorian, iako je svim ti likovima udahnuo život pa su oni  tim pre postali tipovi viktorijanskog, pa i našeg doba, koje je blistavost forme zamenila za sadržaj, a to je čovek u čitavoj svojoj bijedi i veličini! U tome je i suštinski etički karakter svakog velikog umetničkog dela, pa i Slike Dorjana Greja!