Venecija je nešto najljepše što je stvoreno na zemlji. (…).

Venecija je grad u kome i stranci i mještani unaprijed znaju

da predstavljaju eksponat.

Josif Brodski

Venecija, raskošni Grad svih mediteranskih gradova, nekadašnja La Serenissima Repubblica, danas sa svom svojom slavnom istorijom, učmalom sadašnošću i krajnje neizvjesnom perspektivom stoji na raskršću vremena, dvoumeći se, da li živjeti odnosno preživljavati u fosilnoj slavi i legendama o vječnom ili se pak prilagoditi težnjama savremenih civilizacijskih strujanja Trećeg milenijuma koji karakteriše

proces nemilosrdne globalizacije. Sigurno, nije uopšte bezbolno napraviti jednu takvu odluku transponovanja svih svojih ljubomorno čuvanih stubova (državni

sjaj, romantični životopisi, ekonomska, kulturna i vojna premoć, pomorska prevlast na Sredozemlju, demokratska vlast i mudro balansiranje između dva carstva)

u ambijent modernog čovječanstva gdje vlada bjesomučna borba za tehnološki prestiž, postindustrijsko nadgornjavanje i utrkivanje u teškom i kompjuterizovanom

naoružanju. Možda ćemo odgovor na ovu nedoumicu dobiti kroz analitičku percepciju mletačkih procvata, padova i ponovnih uskrsavanja u nikad okončanoj istorijskoj vertikali.

Venecija je, naime, nastala još u doba Rima, stanovništvo potom pred Gotima i Hunima bježi u lagunu, da bi, vraćajući se u život za vrijeme varvarskih upada,

postala vojna baza ondašnje Vizantije. Nedugo zatim, mudrošću i rodoljubljem stanovnika zajednice, odbija brojne nasrtaje Franaka što je rezultiralo dobijanjem samouprave u oblasti Rialta. Polovinom IX vijeka, tačnije 828. godine, kada dva venecijanska trgovca donose iz Aleksandrije mošti Svetog Marka, sakrivene ispod

svinjskih polutki, Venecija se nalazi u zavidnoj privrednoj ekspanziji tako da njeni pomorci, trgovci i brodo vlasnici formiraju u Sredozemlju jedno prostrano carstvo

(K. Beket, Istorija Venecije). Kao takva, Serenissima je iz godine u godinu, trijumfujući u pomorskim ratovima, osnažila svoju poziciju na raskršću vizantijskog, franačkog i slovenskog uticaja, ali i pretenzija. Tadašnja pluralistička uprava Grada i Republike

zasnivala se na ograničenoj moći dužda podložnog kontrolnim mehanizmima Senata, Vijeća mudrih i Svih ostalih. Duždevi su birani iz najuglednijih familija, kao

što su Kontorini, Falijeri, Orseolo, Bodaer, Đustinijan… Iako poznat po međusobnim sukobima plemstva i ozbiljno narušenoj vlasti, početak XI vijeka – pod velikim

duždom Petrom II Orseolom – donosi vrhunac moći mletačke Republike na svakom polju. To je kasnije dovelo do indirektno priznate nezavisnosti od zapadnog

carstva u formi Ugovora među narodima. U sve ratove, pa i Krstaške, sa prefiksom – sveti, Venecija nije ulazila odmah za račun drugih, niti bez sopstvenih interesa.

Tako, na primjer, u IX Krstaškom ratu Venecijanci zajedno sa Francima osvajaju Carigrad (1204) iparčaju Carstvo tako da Republika postaje dominus četvrtine i po rimske imperije. Iz tog vremena značajno je izdvojiti razvoj venecijanske umjetnosti i kulture, prije svega, istoriografije (veličanje narodnog identiteta, slobode i patriotizma), poezije (rani humanizam pokrenut Petrarkom), filologije i slikarstva (mozaici, portreti, narativno slikarstvo, svetkovine gdje posebno izdvajam Karpača i Đordana) i, konačno, napredovanje gotičkog i renesansnog stila u arhitekturi.

Obilježen Kolumbovim otkrićem Novog svijeta i prodorima Karla VIII u Italiju, te neprekidnim iscrpljivanjima u ratovima protiv Francuza, Španaca i Turaka, povremenim kugama i poplavama, kao i dospijevanjem Vaska de Game do obala Malabara kada je Lisabonu donio začine morskim putem ne plaćajući taksu ni prolaz preko Venecije ili Egipta, početak XV v. donosi početak kraja Mletačke Republike. I pored tih sumornih okolnosti, ovaj Grad, magnet za intelektualce i stvaraoce tipa Galileja, Bruna i Kazanove, prolazi kroz

neviđenu kulturnu ekspanziju. Književnost se profiliše na esenciji Petrarkinog pjesništva (Bembo), ističu se kurtizane pjesnikinje (Veronika Franko, Gaspara Stampa…) izražavajući najsuptilnija osjećanja ženske prirode, vidni su novi stilovi u noveli i komediji, venecijansko slikarstvo dostiže vizuelnu i duhovnu kulminaciju

sa Ticijanom, Veronezeom i Tintoretom a sakralna i svjetovna muzika efektan sklad (Agabrijeli).

Konkurentnost italijanskih i atlantskih luka, te prodor holandskog bankarstva, uz nove vojne poraze i gubljenje posjeda na Sredozemlju, uzrokuju brzi pad Republike

pod stranu i sporadično mijenjanu vlast Francuske i Austrije. Obzirom da građanstvo u uslovima okupacije nije sarađivalo sa stranim organima uprave, značajno je pomenuti ustanak građana i proglašenje Druge Republike 1848. godine. Ona je, međutim, brzom reakcijom nadmoćnije austrijske vojske protiv slabo naoružanih

građana i prije svoga početka bila osuđena na propast. U tom vremenu potištenosti, bijede i ekonomske stagnacije, Venecija se dobrovoljno pripojila Italiji Vitoria Emanuela II. Od tada počinje njen kulturni, ekonomski i duhovni oporavak i modernizacija ranijih, anahronih, segmenata društva.

Gledano sa pozicije današnjih svjetskih interesa, Venecija je zaobiđena od medijalnih privrednih, kulturnih i političkih zbivanja pomjerenih u evroatlantske prostore i nasilne integracije. Što je još fatalnije, ona predstavlja Grad zabrinjavajuće demografske stagnacije i meta je prirodnih faktora destrukcije kao što su snižavanje nivoa tla, obilne kiše i potopi, opasna oboljenja kamena i oštećenja neprocjenjive kulturne baštine.

Da li će ostarjeli i mudri krilati lav Svetog Marka, simbol na jarbolima venecijanskih galera i ukras na kampanilama i palatama, odoljeti krvoločnim hijenama puštenim iz kaveza čiji ključevi su vlasništvo ekonomskih magnata prekookeanskog svijeta? Možda je odlučio da sa visine nekog portala, otmjen i slomljenog krila, posmatra i prezire svu konfuziju, dvoličnost i bezdušje današnjih odnosa u svijetu. Šta ako se današnja Venecija, zaboravljeni muzej bez živog ključara ili, u Borhesovom žargonu, nekadašnji alef mediteranskog svijeta, pomirila sa stanjem koje joj je pripisao Balzak –

Jadan je taj grad koji se raspada gdje pogledaš, a iz sata u sat sve više tone u sopstveni grob.

Na kraju, vjerujem da će ovaj sveti Grad u Trećem milenijumu kada su centri svjetske finansijske moći, ne i kulture, preneseni u zapadne kapitalističke sfere uticaja, ostati dostojan sebe kao svojevrsne kulturne i duhovne

sakristije. To znači da se neće bezuslovno prilagođavati uslovima tzv. moderne epohe koju karakterišu ratni sukobi, novi egzodusi, ekološke katastrofe i

finansijsko-kreativna limitiranost skoro svih životnih parametara, posebno etosa.

Svojom nestvarnošću Venecija dovodi do ushićenja, stvara mitove i očarava, pisao je svojevremeno Brodel, nastavljajući, neka se ne mijenja, neka miruje, neka bude uspavana

ljepotica koja nam je toliko potrebna. Neka za nju i za nas, blagodareći joj, vrijeme više ne teče. Naša civilizacija ga uopšte nije zaslužila i bez obzira, da li će Venecija ostati

veličanstvena antikvarnica na marginama svjetskih gibanja ili će se pak bezbolno inkorporirati u aktuelnu matricu evropskih integracija, sigurno je da će naše post

industrijske i kibernetičke, kompjuterske i postmodernističke

avanture i protivurječnosti, nadživjeti kao stara i bogata udovica bez potomstva.

I živjeti…