Ovo je zaključak mojeg teksta “Libertarijanizam i rat” pisanog pred tri godine: (nešto je već bilo u zraku, ali smo loše osluškivali – ili njušili…)
.
…
.
Zbog toga bih želio završiti svoj rad proročkim i otrežnjavajućim riječima Roberta Kagana, iz njegove knjige “O raju i moći” (2003.):
“Vrijeme je da se prestanemo pretvarati kako Europljani i Amerikanci dijele zajednički pogled na svijet, ili čak da žive u istome svijetu. Američke i europske perspektive o najvažnijem pitanju – pitanju moći – o učinkovitosti moći, o moralnosti i poželjnosti moći – bitno se razlikuju. Europa se uklanja moći, ili malo drukčije, ona se kreće povrh moći prema samo-zatvorenom svijetu zakona i pravila i transnacionalnih pregovora i suradnje. Ona ulazi u post-povijesni raj mira i relativnog prosperiteta, u Kantov „vječni mir”. Istodobno, Sjedinjene Države ostaju uronjene u povijest, one nastavljaju koristiti moć u anarhičnom hobbesovom svijetu u kojem se nitko ne može osloniti na međunarodne zakone i pravila, i u kojem prava sigurnost, obrana i promocija liberalnog poretka i dalje ovisi o posjedovanju i korištenju vojne sile. I zbog toga su pri odgovoru na najvažnije strateško i međunarodno pitanje današnjice Amerikanci s Marsa a Europljani s Venere: oni se oko malo toga slažu, a razumiju se sve manje i manje. I takvo stanje stvari nije prolazno – ono nije proizvod rezultata jednih američkih izbora ili jednog katastrofalnog događaja. Razlozi za tu transatlantsku podjelu su duboki, imaju dugu povijest i vrlo je vjerojatno da će se ta podjela zadržati. Kada je riječ o postavljanju nacionalnih prioriteta, određivanja opasnosti i ugroza, definiranju izazova, oblikovanju i primjeni vanjske i vojne politike, Sjedinjene Države i Europa krenule su posve različitim putevima.”
Možda je vrijeme da mi Europljani, a posebno klasični liberali (liberteri), razmotrimo svoje ideje u svjetlu novih zbivanja, te da ponudimo novo ruho za stare, i još uvijek važne ideje, kako je Hayek rekao u ”Putu u ropstvo”. Ideje koje će objediniti i svijetle tradicije u kojima su slobode pojedinca, demokratsko odlučivanje i ekonomija tržišta pružali arhimedovsku polugu za rješavanja svjetskih (i privatnih) problema, ali uz to istodobno stvoriti i nove ideje kojima ćemo nadvladati šizme novog i starog svijeta, i imati snagu za opravdanje jedinstva slobodnoga svijeta…
.
***
.
Naše knjižnice nemaju primjerak Kaganove knjige prevedene na srpski davne 2005. Danas je naravno lako dostupna na engleskome. Ali lako je poslije bitke biti general… Prekasno za jednog Hamleta.
Skraćeni tekst u srpskome prijevodu u komentaru niže.
…
.
Ali zašto sve to nismo vidjeli i “njušili”? Njemačka je do 1990. bila razjedinjena, i svima je bilo stalo da nema vojsku (jaltskim velesilama, i Francuskoj). Čak i samim Nijemcima koji su se samih sebe bojali. Prvu vojnu misiju imali su valjda tek nedavno u Afganistanu. Francuska vojska trebala se koristiti valjda samo za pacificiranje ratobornih afričkih zemalja. Jedino su Britanci imali “nešto”… Kako je Europi uopće moglo pasti na pamet da razmišlja o *svojoj* vojnoj moći, neovisnoj o SAD-u i NATO-u? Nikako! Koji je Europljanin u proteklih 30 godina mislio da jačanje vojne moći jedne (bilo koje) europske države neće biti upotrebljeno protiv neke tradicionalne/susjedne zemlje – i koji je bio sposoban misliti da je jačanje neke europske nacionalne vojne sile zalog za rješenje nekog budućeg “sukoba civilizacija” ili nekih novih svjetskih “konstelacija” među silama? Ne sjećam se takvog proroka…
.
Robert Kagan: MOĆ I SLABOST (2002.)
.
Vreme je da se prestane sa pretvaranjem da Evropljani i Amerikanci dele zajednicki pogled na svet, pa cak i da nastanjuju isti svet. O presudno važnom pitanju moci – efikasnosti moći, moralnosti moći, poželjnosti moci – americka i evropska gledišta se razilaze. Evropa se okrece od mocć, ili – na drugi nacin rečeno – prevazilazi moc i stupa u samodovoljni svet zakona, pravila, medunarodnih pregovora i saradnje. Ona je na pragu postistorijskog raja mira i relativnog prosperiteta, na pragu realizacije Kantovog “večnog mira”. Sa druge strane, Sjedinjene Države ostaju zaglibljene u istoriji, uvežbavajuci moć u anarhicnom hobsovskom svetu u kome su medunarodni zakoni i pravila nepouzdani, i u kome istinska sigurnost, odbrana i promocija liberalnog poretka još uvek zavise od posedovanja i upotrebe vojne moci. Upravo to je razlog što su, kad je rec o glavnim strateškim i medunarodnim pitanjima današnjice, Amerikanci sa Marsa a Evropljani sa Venere. Oni se sve manje razumeju i malo je pitanja oko kojih mogu da se saglase. A to stanje stvari nije prolazni rezultat americkih izbora ili jednog katastroficnog dogadaja. Razlozi transatlantske podele su duboki, imaju dugu predistoriju i vrlo je verovatno da ce podela nastaviti da se produbljuje.
Evropljani su u vecćj meri svesni rastučih razlika, možda zbog toga što od njih više strahuju. Po njima, Amerikanci mnogo brže posežu za silom, mnogo su manje strpljivi u diplomatiji, sve više teže unilateralizmu u medunarodnim odnosima, skepticčiji su prema međunarodnim zakonima i sve spremniji da rade mimo njih kada smatraju da je to neophodno, ili makar samo poželjno.
Uprkos onome što misle mnogi Evropljani i pojedini Amerikanci, ove razlike u strateškoj kulturi ne proizlaze prirodno iz nacionalnih karakteristika. Najzad, ono što Evropljani smatraju svojom miroljubivijom strateškom kulturom, sa istorijske tačke gledišta predstavlja priličnu novinu. Ona je posledica evolucije od prilično drugacije strateške kulture koja je dominirala Evropom stotinama godina, sve do Prvog svetskog rata. Evropske vlade (i narodi), koje su se sa entuzijazmom otisnule u taj kontinentalni rat, verovale su u politiku sile. I dok se koreni sadašnjeg evropskog pogleda na svet, kao i koreni same Evropske Zajednice, mogu pratiti sve do prosvetiteljstva, politika evropskih velikih sila tokom poslednjih tri stotine godina nije sledila vizionarske ideje filozofa i fiziokrata.
Kad je reč o Sjedinjenim Državama, trenutno posvemašnje oslanjanje na silu u međunarodnim odnosima nije bez presedana. Amerikanci su isto tako deca prosvetiteljstva, i u ranim danima republike bili su mnogo privrženiji apostoli njegovog kreda. Americki državnici 18. i 19. veka, koji su se pozivali na međunarodne zakone i kooperaciju pretpostavljali brutalnoj sili, umnogome su licili na današnje evropske državnike. U ranim danima, Sjedinjene Države koristile su silu protiv slabijih naroda severnoamerickog kontinenta, no u odnosima sa evropskim džinovima izbegavale su silu i kao atavističku osudivale politiku moći evropskih sila.
Dva veka kasnije, Amerikanci i Evropljani zamenili su mesta – i perspektive. To se dogodilo delimično zbog toga što se tokom prethodna dva veka, a narocito tokom poslednjih decenija, ravnoteža snaga dramatično izmenila. Kada su Sjedinjene Države bile slabe, oslanjale su se na strategiju nesukobljavanja, na strategiju slabosti; sada kada su Sjedinjene Države moćne, ponašaju se onako kako prilici moćnim državama. Kada su evropske velike sile bile mocne, verovale su u silu i ratnicku slavu. One sada vide svet kroz oči slabih sila. Ove razlicite tacke gledišta prirodno su uzrokovale i razlicite strateške procene.
Evropa je vec dugo slaba u vojnom pogledu, ali sve do nedavno ta slabost je bila relativno prikrivena. Drugi svetski rat je potpuno uništio evropske nacije kao globalne sile; njihova posleratna nesposobnost da zadrže kolonijalne posede u Aziji, Africi i Bliskom Istoku prisilila ih je da se masovno povuku posle više od pet vekova imperijalne dominacije, što je verovatno najupadljiviji gubitak globalnog uticaja u Ijudskoj istoriji. Tokom pola veka nakon Drugog svetskog rata, ova slabost je bila maskirana specificnim geopolitickim okolnostima Hladnog rata.
Posle Mastrihtskog ugovora, mnogi su se ponadali da ce stara slava Evrope biti obnovljena u novoj formi. Ali umesto radanja “nove supersile”, devedesete godine oznacile su zapadanje Evrope u relativnu slabost, sa balkanskim konfliktom koji je razotkrio evropsku vojnu nesposobnost i politicke nesuglasice. Nakon Hladnog rata, Evropljani nisu pokazali spremnost da finansiraju čak ni manje vojne akcije unutar kontinenta bez američke pomoći, a prosečna izdvajanja za odbranu pala su na ispod dva odsto bruto nacionalnog dohotka. Sa druge strane, iako je americki budžet za odbranu neznatno opao tokom devedesetih, izdaci za ovu namenu i dalje iznose više od tri odsto bruto nacionalnog dohotka.
Ukratko, današnji transatlantski problem nije problem zvani Džordž Buš. To je problem moci. Americka vojna moć proizvela je težnju da se ta moc upotrebi. Evropska vojna slabost proizvela je savršeno razumljivu averziju prema upotrebi vojne moći.
Psihologiju slabosti nije teško razumeti. Covek naoružan nožem verovatno ce prosuditi da medved koji tumara šumom predstavlja opasnost koja se može tolerisati – loviti medveda naoružan nožem svakako je rizicnije nego pritajiti se sa nadom da medved nece napasti. Ali isti covek naoružan puškom verovatno ce napraviti drugaciju kalkulaciju o tome šta predstavlja rizik koji se može tolerisati.
Slabost je objašnjenje i za evropsku vecu toleranciju prema pretnjama. Tolerancija umnogome predstavlja realistični odgovor, buduci da se Evropa, upravo zbog toga što je slaba, suočava sa manje pretnji nego moćnije Sjedinjene Države.
radio gornji grad 
